مسئولیت کیفری ناشی از حوادث
مسئولیت کیفری ناشی از حوادث ورزشی
طرح یک سوال: اگر یک فرد در زمان انجام یک مسئولیت، از قبیل راهنمایی تیم یا تهیه تدارکات برنامه، تصمیم اشتباهی اتخاذ کند یا عمل اشتباهی مرتکب شود و عامل بروز یک حادثه منجر به صدمات جانی باشد چه مسئولیتی از لحاظ قانونی متوجه او می‌شود؟
قبل از وارد شدن به بحث، لازم می‌دانم یادآوری کنم که اصولا وقتی از مسئولیت‌ها صحبت می‌کنیم و به‌ویژه مسئولیت‌های کیفری، ممکن است این مقوله موجب ترسانده شدن افراد از قبول مسئولیت در تیم گردد در حالی‌که باید یادآوری کنیم که در انجام کارهایی مثل رانندگی هم هر آن احتمال بروز حادثه و در‌نتیجه ایجاد مسئولیت کیفری وجود دارد و این امر مانع از رغبت افراد به انجام آن کارها نمی‌شود، بر‌عکس آگاهی از قوانین به ما اعتماد به‌نفس بیشتری برای حرکت می‌دهد.
و اصولا ما دوست داریم و نیازمند آن هستیم که بدانیم با قبول یک سمت در یک برنامه کوه‌نوردی، دامنه مسئولیت ما تا کجا کشیده می‌شود؟
اما برای رسیدن به پاسخ این سوال قادر به ارایه یک جواب کلی و قطعی نیستیم. چرا که بررسی مسئولیت کیفری افراد در یک حادثه نیاز به بررسی میزان تاثیر او در شکل‌گیری آن حادثه دارد.
طبق قانون مجازات اسلامی خسارات ناشی از یک حادثه ورزشی جرم محسوب نمی‌شود به شرط این‌که این حادثه ناشی از تخلف از مقررات آن ورزش نباشد. (بند سوم ماده ۵۹)
در این‌جا یک مساله مهم مطرح می‌شود. این که چگونه می‌توانیم عملکرد یک عضو تیم را خارج از مقررات ورزش کوه‌نوردی تلقی کنیم در حالی‌که در این ورزش نسبت به ورزش‌های دیگر کمتر امکان تدوین مقررات معین و خاص وجود دارد.
برای حل این مساله ابتدا حوادث کوه‌نوردی را به دو گروه عمده تقسیم می‌کنیم:
۱- حوادثی که با دخالت مستقیم یک فرد در لحظه وقوع آن حادثه، اتفاق افتاده باشد. به‌نحوی که اگر آن فرد آن عمل را به‌طور مستقیم و در آن لحظه مرتکب نمی‌شد آن حادثه نیز به وقوع نمی‌پیوست.
این دسته از حوادث از لحاظ میزان مسئولیت افراد در ارتکاب عمل، خود به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف- حوادثی که با دخالت مستقیم فرد در لحظه حادثه و در اثر قصور و تخلف او از مقررات ورزشی به وقوع پیوسته‌اند.
ب- حوادثی که با دخالت مستقیم فرد در لحظه حادثه و بدون قصور و تخلف او از مقررات ورزشی به وقوع پیوسته‌اند.
به عنوان مثال یک نفر حمایت‌کننده با بی‌دقتی خود موجب سقوط نفر صعود‌کننده خود می‌شود. یعنی سقوط نفر ارتباط مستقیم با عمل حمایت‌کننده دارد.
از آن‌جایی که وی با تخطی از مقررات ورزش کوه‌نوردی که دقت در حمایت و رعایت اصول آن است و به‌طور مستقیم موجب حادثه شده، مجرم شناخته می‌شود.
در مقابل اگر حمایت‌کننده در اثر سقوط سنگ یا هر عامل بیرونی دیگر، حمایت را بدون اراده خود رها کند به علت بی‌تقصیری در وقوع حادثه، مسئولیتی هم متوجه او نیست.
با اندک بررسی حوادثی که ناشی از عملکرد مستقیم افراد در لحظه وقوع حادثه است پی می‌بریم که در اکثر آنها قصور از مقررات ورزشی موجب حادثه می‌شود.
۲-حوادثی که با دخالت غیر‌مستقیم یک فرد اتفاق افتاده باشد.
که این دسته از حوادث نیز مثل دسته اول خود به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف- حوادثی که با دخالت غیر‌مستقیم یک فرد و در اثر تخلف او از مقررات اتفاق افتاده باشد.
ب- حوادثی که با دخالت غیر‌مستقیم یک فرد و بدون تخلف او از مقررات اتفاق افتاده باشد.
به عنوان مثال، راهنمای یک تیم، مسیر مشکلی را برای حرکت انتخاب کند که در حد توان نفرات آن تیم نباشد و موجب سقوط و حادثه‌دیدگی آنها گردد.
این تصمیم راهنما در انتخاب مسیر، هر‌چند عامل مستقیم در لحظه سقوط افراد تیم نیست اما به علت ارتباط سببیتی که با حادثه دارد و به علت تاثیر آن در وقوع حادثه، مورد بررسی قرار گرفته و با احراز این امر که راهنما از مقررات ورزش کوه‌نوردی در رابطه با مسئولیت محوله تخطی کرده مجرم شناخته می‌شود.
اما در حوادثی که با دخالت غیر‌مستقیم یک فرد و بدون قصور او اتفاق افتاده باشد مسئولیتی متوجه آن فرد نخواهد بود.
یعنی در مثال بالا، اگر راهنما، تیم را از مسیری عبور دهد که نسبت به توان ضعیف‌ترین عضو گروه راحت و قابل عبور باشد، اما فردی از افراد تیم در اثر سهل‌انگاری خودش، سقوط کند مسئولیتی متوجه راهنما نخواهد بود.
لازم به یادآوری است که چون در این نوع از حوادث، رابطه مستقیمی بین فرد و آن حادثه در لحظه وقوع آنها وجود ندارد نسبت دادن مسئولیت به او و اثبات تقصیر به بررسی بیشتری نیازمند است.
برای نمونه، در مثالی که زده شد حادثه‌دیدگان یا بازماندگان آنها، باید ثابت کنند که مسیر به‌قدری صعب‌العبور بوده که موجب سقوط شود یا نفر یا نفرات تیم به نحو آشکاری ضعیف بوده‌اند و راهنما علم کافی به این ضعف آشکار آنها داشته و می‌دانسته که علیرغم قابل عبور بودن مسیر آنها توان کافی برای صعود آن را ندارند. اگر آنها نتوانند چنین موضوعی را اثبات کنند نمی‌توان تقصیر را متوجه راهنما – که در این حادثه دخالت غیر‌مستقیمی هم دارد- کرد.
شاید بتوان گفت که در سال‌های اخیر اکثر اتهاماتی که به افراد پس از حوادث کوه‌نوردی وارد شده، در این دسته اخیر یعنی دخالت غیر‌مستقیم قابل تقسیم‌بندی هستند. از این لحاظ می‌بینم اثبات مجرمیت یا برائت آنها از اتهام وارده امری بسیار پیچیده بوده است.
به همین دلیل از این شماره به بعد سعی خواهیم کرد که راجع به این‌گونه از حوادث و عاملان آنها بیشتر بحث کنیم.
و هم‌چنین، مقوله حد و حدود مسئولیت کیفری و میزان مجازات افراد خاطی در یک حادثه ورزشی، بحثی است که در شماره‌‌های آتی مورد بررسی قرار خواهیم داد.
