مبنای مسئولیت مدنی ورزشکاران در حقوق ورزشی اشخاص

مبنای مسئولیت مدنی ورزشکاران در حقوق ورزشی اشخاص

چکیده

حقوق علم گسترده ايست که شامل تمام ابعاد زندگي انسان ميشود و بحث مسئولیت از اصلي ترين مباحث علم حقوق بوده و تمامي ابعاد زندگي انسان از جمله حوزهی ورزش را در بر ميگیرد که اشخاص زيادی در اين عرصه فعالیت دارند. ورزش از حادثه تفکیک ناپذير است و در صورت وقوع حادثه امکان ايراد خسارات برای تمامي اشخاص موضوع حقوق ورزش وجود دارد و همین موضوع موجب طرح انواع دعاوی مسئولیت، از جمله مسئولیت مدني بر علیه عامل ورود زيان در مراجع قضايي ميگردد که مسائل و نظريههايي را در بر ميگیرد، مانند آنکه آيا قواعد مسئولیت مدني تنها ورزش حرفهای را پوشش ميدهد؟ آيا عدم مسئولیت ورزشکاران که در خطرهای ذاتي قابل استناد است خطرهای غیر متعارف را نیز در بر ميگیرد؟ دفاعیات موثر خوانده براساس قواعد مسئولیت کدام است؟ در واقع مسئولیت ميخواهد با در برگرفتن تمامي ابعاد زندگي انسان عامل ورود زيان را مشخص نمايد، حق زيان ديده را به او بازگرداند و بر اين اساس هیچ ضرری نبايد جبران نشده باقي بماند. در اين مقاله نگارندگان مسئولیت مدني ورزشکاران ناشي از حوادث ورزشي را بررسي و مشخص کرده که حوادث ورزشي در چه شرايطي برای ورزشکاران ايجاد مسئولیت ميکند و در چه مواردی آنها را از مسئولیت مبرا مينمايد و هم چنین ايرادات دفاعي خوانده در برابر زيان ديده )خواهان( بررسي شده است و در بیشتر موارد سعي شده که پروندهها و آراء ورزشي مرتبط بررسي شود.

کلید واژهها

زيان، حوادث ورزشي، مسئولیت، مسئولیت مدني، ورزشکار.

مقدمه

یکي از مهمترین هویتهاي تاریخي و فرهنگي ورزش^۱، المپيک اصلي یونان است که در ۶۸۶ سال قبل از ميالد مسيح برگزار شد. بطور مثال تاریخچه ورزش بوکس به۴۰۰۰ سال قبل از ميالد مسيح بر ميگردد، قدیمي ترین بازي توپي جهان ۴۰۰۱ سال قبل از ميالد مسيح در مکزیکو برگزار شده است. هم چنين ميتوانيم شکار را به عنوان یکي از پيشگامان ورزش مدرن معرفي کنيم، حقيقت این استکه اشکال شکار امروزه نيز ادامه دارد و نشان دهنده قدمت آن است و این احتمال وجود دارد که ورزش در ابتدا از یک نوع بازي که انسان پيشين به عنوان تکامل در زندگي واقعي در آن شرکت کرده بود، توسعه یافته باشد. ورزش یکي از مهمترین و لذت بخش ترین ابعاد زندگي انسان است که موجب سالمتي و طول عمر ميشود و به همين علت است که مباشرت در ورزش در حال گسترش ميباشد. بر این اساس دادخواهي صدمات ورزشي افزایش یافته است و از دیگر دالیل این افزایش ميتوان به این موضوع که ورزش یک تجارت بزرگ است اشاره کرد. یک استعداد در ورزش ميتواند براي آن ورزشکار شهرت و شانس به همراه بياورد، اما همين استعداد ميتواند با فعل عمدي یا با بي احتياطي ورزشکار دیگر نابود شود^۳، که در اینباره بحث غرامت صدمات در دادگاههاي حقوقي مطرح مي شود.  بر این اساس، اشخاص موضوع حقوق ورزش باید بدانندکه مسئوليت در هر عرصه و شرایطي ایجاد ميگردد و این اشخاص باید وظایف خود را بدرستي انجام داده و مقررات مربوطه را رعایت نمایند. اشخاص اخير نباید در این فکر باشند که ورزش یک تفریح است و از آن هيچ جرم و شبه جرمي ایجاد نمي گردد، آنها باید بدانند که  ورزش با حادثه توام است و در صورت جمع بودن ارکان مسئوليت و ورود ضرر آنها مسئول جبران خسارت وارده خواهند بود.

 

-۱مسئولیت مدنی

شبه جرم قسمتي از حقوق است که براي وارد شدن صدماتي است که بر اثر قرارداد یا جنایت اتفاق نميافتد بلکه کمک ميکند به افراد براي جبران خسارتيکه به مال یا جانشان وارد شده است. در این نظام وقتي شخص کار را با بي دقتي انجام بدهد و نتيجه آن ضرر به دیگري باشد براساس قانون شخص قصور کننده مسئول هر صدمهاي است که وارد نموده است. حقوق رم دربردارنده مقرراتي براي شبه جرم به عنوان جرم بود که بعدها حوزههاي قضایي قانون مدني در قاره اروپا را تحت تاثير قرارداد. هر چند کلمات مختلف براي مفاهيم مشابه پيش از این زمان استفاده شد و عناصر تشکيل دهنده مسئوليت در حقوقکامن ال عبارتند از: ۱. وجود تعهد به مراقبت .۲ نقض تعهد . ۳ ضرر خواهان .۴ رابطه سببيت البته الزم به ذکر است که در کامن ال تعاریف متعددي براي مسئوليت مدني آورده شده است که از جمله آن عبارت است از اینکه مسئوليت شبه جرم یا مسئوليت مدني ناشي از نقض یک وظيفه یا تعهدي است که بوسيله قانون ایجاد گردیده است. این تکليف شامل همه اشخاص ميشود و نقض آن منجر به طرح دعواي مطالبه خسارت از قبل تعيين نشده است، در شرایطي که حادثه زیانباري رخ داده عامل زیان در مقابل متضرر مسئوليت مدني دارد ولي خواهان خود متضرر ميباشد آیا این دليل که او در ورود ضرر به خود مقصر بوده است مانع از احقاق حق او ميشود.

 

-۲مسئولیت ورزشکاران در برابر اشخاص موضوع حقوق ورزش:

براي شناسایي مسئول حوادث ورزشي ابتدا باید مسئوليتهاي اشخاص در حيطه ورزش را مشخص نمود که از این مسئوليتها تحت عنوان وظيفه یاد ميشود وظيفه عبارت است از مسئوليت افراد براي انجام امري خاص و اینکه نقض وظيفه باعث ایجاد مسئوليت و تقصير ميشود. براي احراز مسئوليت و تقصير در ورزش ابتدا باید بررسي شودکه وظيفه مراقبتي در این باره وجود دارد یا خير؟ وظيفه مذکور نقض شده باشد و سوم اینکه خسارت بصورت واقعي وارد شده باشد زیرا خسارت جزئي موجب ایجاد مسئوليت نميشود. در آخر بين نقض وظيفه و بروز حادثه یا آسيب دیدگي باید رابطه سببيت موجود باشد و نقض وظيفه باید علت اصلي ورود خسارت باشد. )جامپيون جونيور، مسئوليتهاي ورزشي به رابطه ورزشکاران در مقابل یکدیگر و خساراتي که هنگام مبارزه و مسابقه به بار ميآورند محدود نميشود. بخش عمده دیگر آن ناشي از رابطه ورزشکاران با مربيان و سازمانهاي ورزشي است به قراردادهاي صریح و ضمنيکه در این زمينه بسته شده است ارتباط دارد و در اینجا بيشتر مسئوليتها قراردادي است و چون بسياري از عهدشکنيها در قوانين نيز ضمان آور است و به تکاليف عمومي مردم در برابر یکدیگر مربوط ميشود، زمينه مناسبي براي طرح امکان جمع مسئوليتهاي قراردادي و قهري و اختيار زیان دیده در انتخاب مبناي دعواي خسارت به وجود ميآورد. ورزشکاران در روابط بين خود نيز باید از یکدیگر مراقبت نمایند و تا حد امکان از وسایل مجاز همان ورزش خاص استفاده نمایند و در مقررات هر ورزش، ماهيت و مشخصات وسایل مورد استفاده بدرستي مشخص شده است. بعضي از مواقع اتفاق افتادهکه حرکت ورزشي انجام شده بر طبق مقررات بوده ولي وسيله مورد استفاده مجاز نبوده که در این صورت شخص استفادهکننده مسئول خواهد بود. و این موضوع بيشتر در ورزشهاي خشن نمود پيدا ميکند زیرا همين ورزشهاي خشن از جمله بوکس است که مسئوليتها و دعاوي زیادي را بوجود ميآورد، درست است که این ورزش امروزه بسياري از جلوههاي خود را در اثر تلفيق با هنرهاي رزمي از دست داده ولي هم چنان در عين هنري بودن بيرحم نيز است. زمانيکه دو مبارز درگير ضربه زدن به یکدیگر هستند ورزش ميتواند به شرارت تبدیل شود بخصوص وقتي که مبارزان از وسایل اضافي در مبارزه شان استفاده ميکنند و به حریف بيامان ضربه ميزنند و این ماهيت ورزش است. زمانيکه هر دو مبارز در شرایط خوبي به سر ميبرند مشتهاي محکمي را بسوي یکدیگر پرتاب ميکنند، در اینجا درست است که جراحات جدي و شدیدي رخ ميدهد اما در عوض مبارزه در عين خشن بودن عادالنه است، اما مبارزه در چنين ورزشهایي زماني چهره مرگ و بياخالقي و ناعادالنه بودن را به خود ميگيرد که یکي از مبارزین سعي ميکند که خارج از قواعد بازي از وسيلهاي اضافه و غير مجاز استفاده نماید و با تقلب برد را از آن خود کند و نتيجهاي که حاصل ميشود این است که حریف بشدت صدمه مي بيند و دوران ورزش حرفهاي اش پایان می یابد  براساس بند ۴ ماده ۷ قانون فوتبال: ” تمامي انواع جواهرات ) گردن بند، انگشتر، مچ بند، گوشواره، بندهاي چرمي و الستيکي و غيره( بشدت ممنوع بوده و باید از بدن ورزشکار خارج شوند. استفاده از نوار چسب نيز براي پوشاندن انواع جواهرات قابل قبول نمي باشد.” دادگاهها نيز این گونه بيان نموده اند که رقابتکنندگان ممکن است وظيفه مراقبت از یکدیگر را داشته باشند. قوانين یک ورزش ممکن است این وظيفه را در ارتباط با سالمت افراد تعيين کنند. )شعباني مقدم و دیگران، به عنوان نمونه در پرونده فریزر عليه جانسون تایيد شد که شرکت کنندگان متعهد به مراقبت از یکدیگر هستند. این قضيه مربوط به تصادم بين دو سوارکار بود که قاضي متوجه شد که جانسون با حالت خطرناکي با اسب از کنار حریف عبور کرده و باعث افتادن و جراحت فریزر شده که این رفتار برخالف مقررات مسابقه بوده است و جانسون مراقبت معقول از دیگر سوارکار را به عمل نياورده است، درحالي که این خطر قابل پيش بيني بوده است و دادگاه به همين دليل جانسون را به پرداخت غرامت محکوم کرد. منظور از ورزشکاران کليه کساني هستند که در فعاليتهاي ورزشي جمعي یا بازیها مشارکت ميکنند اعم از اینکه جزء دسته مرتکب باشند و یا در دسته مقابل قرار داشته باشند و یا منفردا رقابت نمایند مانند بازیکنان ورزش بسکتبال، دو ميداني و کاراته.  ورزشکار در مفهوم خاص کسي است که از توانایي هاي بدني و مهارتهاي ورزشي سطح بالیني برخوردار است اما در بند ث ماده ۱۵۸ ق.م.ا قانونگذار از به کاربردن کلمه ورزشکار امتناع نموده و ورزشکار را در مفهوم عام آن در نظر دارد و منظور قانونگذار از ورزشکار به مفهوم عام کسي است که به انجام ورزش مشغول است اعم از اینکه حرفه اي یا غيرحرفهاي است. رابطه ورزشکاران در مقابل یکدیگر بر مبناي قبول خطر از سوي آنها و اقدام و رضاي زیاندیده و شرکت او در فعل زیانبار است. زیرا ضرب و جرح عمدي در حالت عادي جرم نابخشودني است. ورزشکاران در رابطه ميان خود پاي بند قرارداد ضمني هستند و جز در مورد خطاي شدید طرف خود، همه خطرهاي متعارف ورزشي را پذیرفته اند و از دعواي جبران خسارت در این زمينه صرف نظرکردهاند. درست است که ورزشکاران رضایت به مشارکت در فعاليت ورزشي داده اند اما رضایت به کشته شدن یا سایر صدمات شدید خارج از این اذن است. در رویه قضایي فرانسه نقل تقصير نمي شمرند و وضع اضطراري و هيجان ناشي از رفتار را در نظر ميگيرند. ولي این نظریه وجود دارد که اگر بازیکني در محلي خارج از زمين بازي به تمرین یا مسابقه بپردازد و به دیگران صدمه بزند، مسئوليت مدني دارد، اما در مقابل نظریه اي مطرح شد که ورزشکار حرفه اي یا آماتور در صورتيکه در خارج از محل اختصاصي آن ورزش، به تمرین یا مسابقه بپردازد و غفلت و عمدي در ایراد صدمه به دیگران نداشته باشد، براساس نظریه هاي ذکر شده مسئوليت مدني ندارند و از این حيث فرقي بين آماتور و حرفهاي بودن ورزشکاران و همچنين زمين ورزشي و غير ورزشي وجود ندارد.^۱ نگاهي به حقوق آمریکا نشان ميدهد که تماشاگران اغلب در معرض صدمه هاي ناشي از توپ ها، برخوردهاي بدني، جایگاههاي متزلزل و … هستند. اما حقوق آمریکا اینگونه استدالل ميکند که خسارت هایي که به تماشاگران وارد ميشود در صورتيکه ناشي از خطرهاي عادي و قابل پيش بيني آن ورزش خاص باشد، جبران نخواهدشد زیرا تماشاگران با شرکت در مسابقه این خطرهاي عادي را ميپذیرند. در صورتيکه خسارت وارده به تماشاگر در نتيجه ضرر و زیانهاي عمدي، صدمات غيرقابل پيش بيني و یا خطاي ورزشکاران باشد، قابل جبران خواهد بود.)ویشته اما هميشه اینگونه نيست که صدماتي که از ورزشکاران به تماشاگران وارد ميشود غيرعمد و در نتيجه خطا باشد، بلکه مواردي را ميتوان یافت که ورزشکار با انجام کاري که کامال خارج از آن ورزش است به تماشاگر صدمه زده و مرتکب شبه جرم و محکوم به پرداخت غرامت شده است. مثال در مسابقات تنيس یو اس اوپن ۸۳۹۱ ستاره سابق تنيس جان مک انرو در صحنهاي که بوسيله دوربينهاي تلویزیوني شکار شد، به صورت تماشاگر ردیف اولي که از رقيب او حمایت ميکرد خاک پرت کرد ^۲شعباني مقدم و دیگران البته دراین بين نيز ميتوان مسئوليت برابري براي ورزشکاران و تماشاگران در ایجاد ضرر محاسبه کرد. بعضي مواقع نيز ورزشکاران و تماشاگران در ایجاد ضرر و زیان و مسئوليت نسبت به یکدیگر مشارکت دارند که در نتيجه هر دوگروه به نسبت ایجاد مشارکت مسئول شناخته شده و با مجازات مواجه ميشوند. در نوامبر سال ۲۰۰۴ نزاع بزرگي بين بازیکنان و تماشاگران ليگ حرفه اي بسکتبال در آمریکا رخ داد که در این نزاع بازیکنان دو تيم بشدت با یکدیگر درگير شدند و این درگيري با پرتاب شيشه نوشيدني بسمت رون آرتيست^۳ بازیکن تيم پسرس به سکوها کشيده شد و به یک زد خورد کامل بين بازیکنان و تماشاگران تبدیل شد که در نتيجه نه بازیکن به یک سال محروميت از حضور در بازيها و انجام خدمات اجتماعي محکوم شدند، پنج تن از تماشاگران نيز با محکوميت جزایي محروميت از بازيهاي خانگي تيم پيستونز براي هميشه محکوم شدند. هم چنين این درگيري موجب باال بردن امنيت در جریان بازيهاي بسکتبال ليگ آمریکا شد و خرید الکل در جریان بازيها نيز محدود شد.

 

-۳ ایرادات قابل استناد عامل ورود زیان

از ابتدا اشخاص، ورزش را وسيله اي براي حفظ سالمتي و نشان دادن صالبت و قدرت خود ميدانستند و حتي در صورت آسيب نيز به آن ميباليدن و آن را جزء الینفک آن ورزش ميدانستند اما با گذشت زمان و ورود خطرها و آسيبهاي زیاد و نامتعارف حتي نقص عضو و مرگ موجب طرح انواع دعاوي مسئوليت در دادگاهها ميشد که غالبا اجراي قواعد عمومي مسئوليت مدني در این موارد ممکن نبود زیرا مثال در ورزشهایي چون بوکس و کاراته وارد کردن ضربه از قوانين بازي است و به همين علت نميتوان واردکردن این ضربات را جرم و موجب ضمان دانست از یک سو وارد کردن این ضربات در غالب ورزشهاي خشن جزء قواعد بازي این نوع ورزشها است و از سوي دیگر هر دو ورزشکار به ورود این ضربات آگاهند و بصورت ضمني به آن رضایت دادهاند و این گونه استنباط ميشود که این اشخاص با شرکت در چنين ورزشهایي خطرهاي متعارف را جز خطرهاي شدید پذیرفتهاند. در قوانين تمام فدراسيونهاي بينالمللي ورزشي خطاي ورزشي مشخص شده استکه در واقع تخلف از قوانين و مقررات همان ورزش خاص است که موجب ضمان ميشود و بازیکنيکه قواعد بازي را رعایت کرده اما موجب خطا شده و به دیگري زیان وارد آورده با استناد به قبول خطر و رضاي زیاندیده و شرکت او در فعل زیانبار بري ميشود و در تعریف کلي خطا آمده است که انجام کاري که یک شخص عادي و محتاط در شرایط مشابه بدان مبادرت نمي ورزد.

 

نتیجه گیری

براساس ماده ۱ قانون مسئوليت مدني، مسئوليت مدني اصوال ناشي از تقصير و بيمباالتي است اما این بدان معنا نيست که حقوق ایران مسئوليت بدون تقصير را نپذیرفته است. ماده ۱ ق.م.م مبناي طرح انواع دعاوي مسئوليت اعم از مسئوليت مدني، معنوي و اخالقي است. مسئوليت معنوي از بعد مادي موجب دین براي شخص مقصر است و زیاندیده ميتواند از دادگاه بخواهد که بر همين مبنا وضعيت خود را به حالت قبل از ایجاد خسارت برگرداند. این گونه خسارات چون جنبه مادي دارد معموال با پرداخت مبلغي پول جبران ميشود. البته این استداللکه مسئوليت بر مبناي تقصير ایجاد ميشود، را حقوق ورزشي ایران پذیرفته است. با دقت نظر در حقوق اسالمي و روم و کامن ال به نظر ميرسد که در هيچ کدام، تقصير بعنوان یکي از ارکان مسئوليت جایگاهي نداشته است. مسئوليتي که از یک حادثه ورزشي ایجاد ميشود را فقط نمي توان منحصر به بخش ورزش حرفه اي دانست، بلکه مسئوليت بر ورزش غيرحرفه اي نيز تعلق ميگيرد تنها ممکن است ورزشکاران در آگاهيهاي نسبت به آن ورزش و استفاده از امکانات با هم متفاوت باشند. ورزشکاران در صحنه ورزش در صورتي که بصورت عمدي و یا در اثر بي احتياطي موجب صدمه شوند و یا از قواعد بازي خارج شوند مسئوليت خواهند داشت، ورزشکاران تنها در صورتي که مرتکب خطاهاي ذاتي آن ورزش منحصر به فرد شوند مسئول نخواهند بود و دفاع عامل ورود زیان در این مورد با موفقيت همراه است. در صورتي که خطر غير متعارفي از ورزش حادث شود معموال نظریه پذیرش خطر مورد استناد قرار ميگيرد که البته به جهت نامتعارف بودن خطر و عدم قبول ضمني آن از سوي ورزشکار آسيب دیده چنين دفاعي از سوي عامل ورود زیان در محکمه رد ميشود. در مواردي نيز حادثه اي در ورزش ایجاد ميشودکه خود زیاندیده نيز تقصير نموده و در آسيب ایجاد شده نسبت به خود شرکت داشته است که ميتواند دفاعي موثر براي عامل ورود زیان باشد. در صورتي که به جهت صدمات پيش آمده در صحنه ورزشي، دعواي مسئوليت از جانب زیاندیده اقامه شود، عامل ورود زیان ميتواند به نظریههاي هشدار وجود خطر، پذیرش خطر و تقصير زیاندیده به عنوان دفاع موثر استناد نماید، البته این نوع دفاعيات از جانب عامل ورود زیان در همه موارد منجر به برائت وي از سوي محکمه نميشود.(برگرفته از قلم دکتر احمد یوسفی)

موسسه حقوقی امیدنوید اولین مرجع رسیدگی به مسائل ورزشی در ایران

با مشاوره به ورزشکاران، مربیان و باشگاه ها از حقوق آنان دفاع می نماید

و شما را با اساتید برجسته و تخصصی از حقوق ورزشی آگاه می نماید