اقتصاد قدی دارد به بلندی بازیکنان تیم ملی بسکتبال دانشجویان دانشگاه آمریکا

✍️طه رزم آرا دانش آموخته مدیریت ورزش،حقوق و کارشناس دادگستری در حوزه ورزش

در تصویر بازیکنان دو تیم بسکتبال السالوادور و آمریکا در راهرور ورودی به زمین بسکتبال مشاهده می شود که بازیکنان السالوادور حسرت آمیز و غبطه آور به بازیکنان تیم آمریکا نگاه می کنند.شاید این تصویر در یک لحظه معنایی سطحی و بدون تفکر را از سوی مخاطب در بر داشته باشد ولی این تصویری است که هزاران اندوه و غصه را به دنبال دارد. کشور السالوادور کوچکترین و پرتراکم‌ترین کشور منطقه آمریکای مرکزی است. از تبار مستیزو (دورگه سرخ‌پوست و اسپانیایی) هستند. و به دلیل فقر اقتصادی اولین کشوری می باشد که بیتکوین را پول رسمی و قانونی معرفی کرده است. این کشور گرفتار کودتاهای متعدد و خشونت سیاسی بوده‌است. در سال ۱۹۳۱ میلادی، به دلیل سقوط قیمت قهوه در بازارهای جهانی با بحران عظیم اقتصادی روبه‌رو شد. اوضاع نابسامان اقتصادی، نارضایتی شدید مردم السالوادور را برانگیخت و شورش‌های دانشجویی و مردمی علیه دیکتاتوری هرناندز مارتینز آغاز شد. به دنبال این شورش‌ها، جنگ داخلی اوج گرفت و این جنگ سبب شد شمار بسیاری از مردم السالوادور به کشورهای همسایه پناهنده شوند.

این کشور در سال ۱۹۶۹ میلادی با کشور همسایه خود هندوراس بر سر یک گل فوتبال جنگید. پس از آن، جنگ‌های داخلی دوازده ساله (۱۹۷۹–۱۹۹۱) السالوادور زیان‌های فراوانی به نهادها و سازمان‌های این کشور وارد آورد. در این جنگ داخلی که طی سال‌های یادشده بین گروه‌های چریکی چپگرا و نیروهای دولتی السالوادور جریان داشت حدود ۷۵ هزار تن کشته و بیش از هفت هزار تن ناپدید شدند . بیشتر از چندصد هزار نفر از مردم این کشور در کشورهای متوسط تا ثروتمند مشغول کار هستند و تنها درآمد خانواده های آنان همین پول هایی است که از طرف بستگان برای آن ها ارسال می شود.

مسئله ای که در عکس به شکل شفاف مشاهده می شود تفاوت قد و قیافه بازیکنان دو کشور می باشد که آیا تفاوت در نژاد ،قومیت؛ تغذیه یا فعالیت های بدنی است یا خیر؟ یا تفاوت در سبک زندگی بومی و محلی مردم السالوادر است یا خیر؟ در مقابل وقتی نگاهی منطقی تر و ژرف اندیشانه تری به به ظاهر ورزشی از لباس و کفش های غیر یک دست تا  آناتومی و قیافه بازیکنان تیم السالوادور در مقابل بازیکنان آمریکایی می شود متوجه خواهیم شد که رکن و اساس موفقیت علمی،اجتماعی،و ورزشی را در توسعه ی اقتصاد یک کشور می توان جستجو کرد . کشوری که سال ها درگیر جنگ ،آوارگی و  فقر بوده از چنین کشوری انتظار نگاه های ماتم و حسرت آور را فقط باید داشت . چنین کشوری بر پایه یک اقصاد کوتاه قامت بنا نهاد شده است و کشوری که اقصاد آن کوتاه قامت باشد انسان های  کوتاه قامت، علم کوتاه قامت، جامعه کوتاه قامت و ورزش کوتاه قامت را دارد.. هر چند در مسابقه تیم آمریکا تیم السالوادور را با قاطعیت در هم کوبید و از طرف جامعه وقت واکنش های منفی به خاطر عدم عدالت در شرایط دو تیم به دنبال داشت ولی واقعیت گویای چیز دیگری است و آن این است که اقصادی بلند تر قد و قیافه ی بلندتری را می خواهد…

به قلم دکتر طه رزم آرا

موسسه حقوقی امیدنوید اولین مرجع رسیدگی به مسائل ورزشی در ایران

با مشاوره به ورزشکاران، مربیان و باشگاه ها از حقوق آنان دفاع می نماید

و شما را با اساتید برجسته و تخصصی از حقوق ورزشی آگاه می نماید

حقوق معنوی و ویژگی های آن که بصورت یکسان بین جوامع ورزشی نیز برقرار می باشد

بدوا برای تبین هرچه بهتر حقوق معنوی ورزشکار، مربی، داور، اولیاء ورزشی به تعریف قانونی حقوق مادی و معنوی می پردازیم و پس از آن حقوق معنوی انسان را از منظر فقه و اسلام ملاحظه میکنیم و درنهایت نتیجه ای که بر هیچ شخص مستتر خواهد ماند.

قانونگذار علاوه بر حقوق مادی یک اثر که دارای منافع مالی برای پدید آورنده اثر می باشد برخی از مصادیق را نیز به عنوان حقوق معنوی پدیدآورنده اثر پیش بینی نموده است. اما قانونگذار صرفاً به بیان این مصادیق بسنده نموده و از تعریف حقوق معنوی خودداری نموده است.

آنچه در بین حقوقدانان در تعریف حقوق معنوی مورد اتفاق است این می باشد که حقوق معنوی نشانگر حمایت از شخصیت و تمایلات، احساسات، عقاید اجتماعی، سیاسی، دینی و تجربه پدید آورنده اثر می باشد. در واقع هر پدیدآورنده اثری با ایجاد یک اثر، شخصیت خود را در آن اثر آشکار می نماید. همچنین آن اثر نشات گرفته از عقاید، احساسات، تجربه و هوش پدید آورنده اثر می باشد. قواعدی که از شخصیت و احساسات پدیدآورنده در اثر، حمایت می‌نمایند، حقوق معنوی پدیدآورنده اثر را تشکیل می دهد.

ویژگی های حقوق معنوی بدین شرح می باشد: وابسته بودن به خود پدیدآورنده، محدود نبودن به زمان و مکان، غیرقابل انتقال بودن، غیرقابل توقیف بودن و مشمول مرور زمان نشدن می باشد. مانند: حق انتساب یا سرپرستی، که این مورد از اهمیت ویژه ای برای حقوق مهنوی خانواده ورزشکار و حتی مربی ورزشکار در پی خواهد داشت.

حق یکپارچگی یا حرمت اثر، حق افشای اثر.حق افشای اثر که بعضاً از آن به حق انتشار و عرضه اثر به عموم نیز تعبیر می شود ابتداً به صورت حق انتشار تجلی می یابد که از جمله حقوق مالکانه محسوب است نه از مصادیق حقوق معنوی. لیکن به‌تدریج مفهوم حق انتشار جای خود را به حق افشای اثر داد که بیشتر بر ابعاد معنوی و غیر مادی حقوق پدیدآورنده تکیه دارد. مالکیت ادبی و هنری برای کسی که صاحب آن شناخته می‌شود متضمن حقی است که ماهیت مالی ندارد بلکه به شخص پدیدآورنده یا هنرمند تعلق دارد و به او این حق را می دهد که اثر خود را به عموم عرضه نکند مگر با روش و یا شرایطی که خود مناسب تشخیص می‌دهد. بنابراین حق افشای اثر حقی است انحصاری که بر اساس آن پدیدآورنده در خصوص ارائه یا عدم ارائه اثرش به عموم تصمیم می‌گیرد و در صورتی که درصدد ارائه اثر به عموم باشد زمان و روش و شیوه آن را تعیین می‌کند . با این حال افشای اثر به اراده صریح و غیرقابل تردید پدید آورنده برای ارائه و عرضه اثر به عموم نیاز دارد لذا هیچ کس نمی تواند به جای پدیدآورنده در این خصوص تصمیم بگیرد. بدین ترتیب هنرمند نقاشی که اثر خود را رضایت بخش نمی‌داند می‌تواند آن را پاره کند و تکه های پاره شده را در سطل زباله بریزد کسی که این تکه ها را بدون رضایت وی جمع آوری و بازسازی کند به حقوق معنوی پدیدآورنده، آسیب وارد کرده و در واقع حقی را اعمال می‌کند که فقط به پدیدآورنده تعلق دارد . همچنین ممانعت از افشای اثر و ارائه آن به عموم توسط پدیدآورنده نیز اختلال در حق افشای شناخته شده برای پدید آورنده محسوب می شود.

حق عدول یا اصلاح اثر، یکی از حقوق معنوی مهم پدیدآورندگان آثار ادبی هنری ، ورزشی حق عدول یا اصلاح اثر است. بسیار پیش آمده است که پس از انتشار اثر، اندیشه های پدید آورنده تحریف می شود و اثر مزبور ، دیگر بازتاب دیدگاه های فکری و هنری و علم تمرین او نیست. همچنین امکان دارد پس از انتشار اثر، اعتقادات فکری، هنری، علمی یا اخلاقی پدیدآورنده اثر تغییر نماید. این حق به پدید آورنده اثر این امکان را می دهد که بتواند پس از انتشار اثر از اثر خویش به کلی عدول و آن را مسترد نماید و یا با توجه به تغییرات اعتقادات فکری هنری خویش اثر مذکور را اصلاح یا تغییر دهد. این حق برای هر پدیدآورنده اثری، خواه به تنهایی خواه مشترک وجود دارد ولیکن اولاً این حق زمانی قابل اعمال است که پدید آورنده، حق بهره‌برداری خود را منتقل کرده باشد ثانیا در شرایطی میتوان این حق را اعمال نمود که حقوق انتقال گیرندگان و اشخاص ثالث محفوظ بماند. البته ناگفته نماند که با توجه به وجود حقوقی برای دیگران در اثر به ویژه در زمان انتقال اثر یا مشترک بودن اثر اعمال این حق به شکل کاملا استثنایی و با شرایط بسیار محدود قابل اعمال است. همچنین در حقوق ایران با توجه به اصل لزوم قراردادها فعلا چنین حقی برای پدیدآورنده وجود ندارد.

فی الحال به برسی حقوق مادی و معنوی انسان از منظر اسلام و فقه می پردازیم تا با جایگاه آن در حقوق ورزشی آشنا شویم

انسان دارای حقوقی است که خداوند، قانونگذار و شارع و یا عرف برای او قرار داده است. البته مهم ترین حقوق و اساسی ترین آنها، حقوقی است که خداوند خالق و مالک انسان و هستی تعیین کرده است؛ زیرا همان طوری که اخلاق با مبانی توحید، از ضمانت اجرایی و استواری و استحکام برخوردار است، حقوق الهی انسان نیز این گونه است. این حقوق الهی می تواند در قالب حقوق طبیعی و فطری یا قانونی تعریف شده باشد؛ ولی باید دانست که حقوق قانونی انسان در اسلام در سنخیت کامل با فطرت و طبیعت انسان است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا امتیازات فطری و طبیعی و قانونی انسان بر اساس آموزه های قرآنی در دو بخش حقوق معنوی و مادی تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

حقوق فطری و قانونی

حقوق به معنای قدرت و امتیازی است کسی یا گروهی سزاوار برخوردار از آن هستند. خاستگاه این امتیاز و قدرت می تواند طبیعت فطری آدمی، قانون و یا عرف نانوشته باشد. حقوق فطری و طبیعی برگرفته از حق خدادادی است که هر کسی به عقل و خرد فردی و جمعی آن را درک می کند. البته بر اساس آموزه های قرآنی، حقوق قانونی انسان در اسلام نیز مطابق بر فطرت انسانی است؛ چنان که حق قصاص به عنوان یک حق قانونی مطابق با فطرت انسان و طبیعت اوست.روم، آیه ۳۰

البته غیر از حقوق الهی که در دو شکل حقوق فطری و قانونی برای انسان ها ثابت شده است، دو نوع حقوق دیگر نیز در زندگی بشر قابل شناسایی است که شامل حقوق قانونی نوشته شده و حقوق قانونی نانوشته است که از این اخیر به عنوان حقوق عرفی یاد می شود؛ زیرا بسیاری از مردم در جوامع برای خود امتیاز یا قدرتی را قایل هستند که منشای قانونی ندارد، ولی عرف آن جامعه پذیرفته و بدان پای بند است.

بررسی های میدانی و دانسته های عملی نشان می دهد که عرف های جوامع که به عنوان آداب و سنت و دیگر اشکال در جامعه جاری و ساری است، گاه بسیار قوی تر از قوانین مورد توجه و اعمال است؛ زیرا یکایک افراد جامعه خود را موظف به صیانت و حفاظت از آن دانسته و از هر گونه اهمال و کوتاهی و تسامح نسبت به حقوق عرفی جلوگیری به عمل آورده و خطاکاران را تنبیه و مجازات می کنند. مهم ترین شیوه تنبیه خطاکاران طرد اجتماعی است که بالاتر ازهر گونه تنبیه بدنی و مالی و زندان و مانند آن است.

اگر در جوامع پیشرفته ، قانون حاکمیت مطلق و بی چون و چرایی دارد، ولی در جوامع غیر پیشرفته ، این عرف است که حرف اول را می زند. البته در جوامع پیشرفته نیز می تواند حاکمیت عرف را ردگیری و شناسایی کرد که در لایه های زیرین جامعه به شدت و صولت حاکمیت خود را اعمال می کند.

به هر حال، مهم ترین اشکال و انواع حقوق انسان را می توان در حقوق الهی، قانونی و عرفی خلاصه کرد. از نظر بسیاری حقوق قانونی از ارزش و اعتبار بیش تری برخوردار است، زیرا از ضمانت های اجرایی خاص بهره مند است که از سوی قانونگذاران و قانونگزاران اعمال می شود.

پس از قدرت یا امتیاز قانونی، این عرف جامعه است که حرف اول را می زند؛ زیرا افراد جامعه بر اثر روابط و مناسبات خود یک رشته اختیارات و امتیازات به دست مى‌آورند که مجموعه آن را حقوق عرفی مى‌نامند و این حقوق مشتمل بر اختیارات مدنى، اجتماعى، سیاسى و همه مزایا و سلطه‌هایى است که می تواند از قانون ناشى ‌شود.

اما در میان مومنان، آن که حرف اول را می زند، همان حقوق طبیعی و فطری و حقوق شرعی است که در قالب قوانین و احکام بیان شده است. ضمانت اجرایی این حقوق در میان مومنان بسیار بالاست؛ زیرا حتی اگر کسی نباشد از آن تخطی نمی کنند و هماره وجدان بیدار، آنان را به مراعات آن سوق می دهد.(نگاه کنید: نثر طوبى، علامه شعرانی، ص‌۱۸۱؛ التّحقیق، حسن مصطفوی، ج‌۲، ص‌۲۶۲، «حق»؛ ترمینولوژى حقوق، جعفری لنگرودی، ص‌۲۱۶، «حق»؛ فرهنگ علوم سیاسى، مرکز اطّلاعات و مدارک علمى ایران، ص ۳۷۲ – ۳۷۳)

حقوق معنوی الهی

حقوق معنوی الهی مجموعه از قدرت و امتیازاتی است که خداوند برای انسان ثابت دانسته است. مهم ترین حقوق الهی انسان در بعد معنوی عبارتند از :

1. هدایت: یکی از مهم ترین حقوق معنوی انسان حق هدایت است. این که خداوند بر خود فرض و واجب دانسته است تا انسان ها را به سوی خیر و کمال هدایت کند و آنان را از گمراهی و نقص و ضلالت دور سازد. البته هدایت در قالب هدایت تکوینی و هدایت تشریعی انجام می گیرد. هدایت تکوینی در قالب الهام معرفی و شناساندن حق و باطل یا خوب و بد و یا تقوا و فجور انجام می گیرد(شمس، آیات ۷ تا ۱۰) یا در قالب وحی و الهام کارهای خوب و بد صورت می گیرد.(انبیاء، آیه ۷۳ ؛ بلد، آیه ۱۰ و آیات دیگر) هدایت تشریعی الهی نیز هماره در قالب الهام و وحی و انزال کتب و ارسال رسل انجام گرفته و می گیرد.(بقره، آیه ۳۸؛ حدید، آیه ۲۵؛ جمعه، آیه ۲ و آیات دیگر) خداوند در آیه ۱۲ سوره لیل می فرماید که هدایت انسان ها را بر خود فرض کرده است. این فرض به معنای «یجب علیه» نیست تا چیزی بر خداوند حاکم شود، بلکه به معنای «یجب عنه» است؛ یعنی از خداوند چنین بر می آید که جز این نکند؛ چنان که از خداوند جز عدل چیزی تمشی نمی کند. به هر حال، حقی از سوی خدا برای انسان وضع شده و خداوند بر خود فرض کرده تا مردم را به هدایت تکوینی و هدایت تشریعی هدایت کند.
2. عبادت خدا: یکی دیگر از حقوق معنوی هر انسانی، حق عبادت خداست. به این معنا که هر انسانی از این حق الهی برخوردار است که خداوند را به عنوان معبود خویش عبادت کند و کسی را نرسد که چنین حقی را از انسانی سلب کند. این مطلب را می توان از آیات ۹ و ۱۰ سوره علق به دست آورد.
3. حق حیات و زندگی : از مهم ترین و اساسی ترین حقوق همه انسانها حق حیات و زندگی است و کسی نمی تواند این حق را از کسی سلب کرده و او را بکشد و جانش را بگیرد (مائده ، آیات ۳۲ و ۴۵؛ انعام، آیه ۱۵۱)
4. حق آزادی: آزادی یکی از مهم ترین حقوق معنوی انسان است؛ زیرا خداوند انسان را دارای اراده و اختیار آفریده تا بتواند بتواند مسئولیت خلافت الهی را به عهده گرفته و به انجام رساند. اگر انسان آزاد نباشد، خلافت الهی انسان معنا و مفهومی نخواهد داشت؛ چنان که اگر آزاد نباشد، بهشت و دوزخ نیز معنایی ندارد؛ زیرا انتخاب آزادانه انسان است که وضعیت او برای ابدیت مشخص می کند. از نظر اسلام انسان از همه نوع آزادی ها برخوردار است و مسئولیت انجام کارهایش را به سبب همین اراده و اختیار و ازادی باید به عهده گیرد و نمی تواند از مسئولیت اعمال خودش شانه خالی کند. شاید در این میان آزادی عقیده از مهم ترین آزادی هایی باشد که انسان می بایست از آن بهره مند شود؛ زیرا جهت گیری اعمال او هماره در چارچوب عقاید و باورهای اوست. پس اگر آزادانه بتواند عقیده و باوری را انتخاب کند، آن زمان می تواند او را بر اساس انتخاب آزادانه اش پاداش و کیفر داد. خداوند بارها در آیات بسیاری برخوردارى همه انسانها، از حق آزادى عقیده را مورد تاکید قرار داده و آن را امری بسیار مهم و اساسی در حقوق بشر دانسته است.(بقره، ایه ۲۵۶؛ آل عمران، ایه ۲۰؛ یونس، ایه ۹۹؛ هود، آیات ۲۸ و ۵۷؛ کهف، ایه ۲۹؛ مدثر، آیات ۵۴ و ۵۵ و آیات دیگر)
5. حق اندیشه و انتخاب: از دیگر حقوق معنوی هر انسانی، حق اندیشه و تصمیم گیری و حق انتخاب آزادانه است. خداوند به هر انسانی عقل و ابزار تفکر و تدبر داده است و به او اجازه داده تا به اراده و اختیار خود راه خود را انتخاب کند.(بلد؛ آیه ۱۰؛ انسان، آیه ۳) از نظر قرآن انسانها، داراى حق رأى و انتخاب، در تعیین سرنوشت خویش هستند و کسی نمی تواند و نمی بایست این حق را از آنان سلب نماید.(آل عمران، آیه ۱۵۹؛ انفال، آیه ۵۳؛ رعد، آیه ۱۱؛ شوری، ایه ۳۸)
6. اتمام حجت: یکی از حقوق الهی انسان، اتمام حجت است. به این معنا که حقیقت چنان باید برای انسان آشکار و مشخص باشد که بتواند حق و باطل را از هم بشناسد و قدرت تمییز و انتخاب آزادانه آن را داشته باشد. پس اگر حقیقت بر انسان مجهول باشد و یا ناتوان از ترک باطل باشد، نمی تواند او را مواخذه کرد. پس یکی از حقوق اساسی انسان آن است که اتمام حجت شود و اما و اگر باقی نماند. خداوند در آیات قرآنی اتمام‌حجّت خود بر انسانها را با فرستادن انبیا به عنوان یکی از حقوق اساسی انسانها بر خود فرض دانسته است.(نساء، آیه ۱۶۵؛ اسراء، آیه ۱۵)
7. حق ازدواج: انتخاب همسر و ازدواج، از حقوق انسانهاست.(نساء، آیات ۳ و ۲۵) هم چنین تعدد زوجات با مراعات عدالت از حقوق مردان بوده (نساء، آیات ۳ و ۱۲۹) چنان که تصمیم در ازدواج مجدّد پس از طلاق و وفات شوهر از جمله حقوق زن است.(بقره، آیات ۲۲۸ تا ۲۳۴)

حقوق مادی انسان

هر انسانی دارای حقوق مادی است که از سوی خداوند به شکل حقوق طبیعی و فطری و یا شرعی و قانونی بیان شده است. از جمله مهم ترین حقوق مادی انسان ها عبارتند از:

1. حق استفاده از طبیعت: استفاده از طبیعت، حقّ همه انسانهاست و کسی نمی تواند آنان را از بهره مندی از حقوق فطری و طبیعی خودشان محروم کند.(بقره، آیات ۲۲ و ۲۹؛ اعراف، آیات ۱۰ و ۳۲)
2. حق تجارت: حق آزادی تجارت و کسب مشروع از حقوق الهی هر انسانی است که کسی نمی تواند آن را از وی سلب کند.(نساء، آیه ۳۲؛ بقره، آیات ۱۸۸ و ۲۷۵ و ۲۷۸ و آیات دیگر)
3. حق دفاع: هر انسانى، داراى حق دفاع از خود، در برابر ظالم است. این مطلب را خداوند در آیاتی از جمله آیات ۳۹ و ۴۰ سوره حج مورد تاکید قرار داده است.
4. حق مالکیت: از دیگر حقوق مادی انسان می توان به حق ملکیّت مشروع و مالکیت اشاره کرد.(بقره، آیات ۱۸۸ و ۲۶۱ و ۲۷۴ و ۲۷۹ و آیات دیگر) بر همین اساس هر شخصى، از حق قرارداد، در محدوده مالکیّت خویش برخوردار است(مائده، آیه ۱)
5. حق مسکن: از دیگر حقوق مادی هر انسانی حق مسکن است. خداوند در آیات۸۴ و ۲۴۶ سوره بقره و ۴۰ سوره حج می فرماید که داشتن وطن و مسکن مورد اطمینان، از حقوق جامعه بشرى است.

مصادیق و موارد حقوق

آموزه های قرآنی افزون بر حقوق مادی و معنوی یک نگاه دیگری به مساله حقوق دارد. در آیات قرآنی برای هر انسانی با توجه به دسته بندی های دیگر مبتنی بر طبقه، مناصب، قشر، نسبت ها، عناوین اجتماعی، سیاسی، مذهبی و نیز نقش ها حقوقی را بیان کرده است.

این موارد که الان ملاحظه می فرمایید از موارد کلیدی واستنباطی می باشد جه دفاع ادله فقهی و قرآنی: در آیات قرآنی از حقوق همسایگان(نساء، آیه ۳۶)، حقوق همراهان در راه و مسیر (نساء، آیه ۳۶)، حقوق همسران(بقره، آیه ۲۲۸)، حقوق والدین(بقره، آیه ۸۳؛ نساء، آیه ۳۶)، حقوق نیازمندان(اسراء، آیه ۲۶؛ ذاریات، آیه ۱۹)، حقوق مهمانان(هود، آیه ۷۸؛ حجر، آیه ۶۸؛ ذاریات، آیات ۲۴ تا ۲۸)، حقوق مهاجران(انفال، آیه ۷۵؛ حشر، آیات ۷ و ۸)، حقوق مومنان(توبه، آیه ۱۱؛ بقره، آیه ۱۷۲)، حقوق مظلومان(نساء، آیه ۱۴۸؛ حج، آیه ۶۰؛ شوری، آیه ۴۱)، حقوق انصار(حشر، آیات ۷ تا ۹)، حقوق اولیای مقتول(نساء، آیه ۹۲)، حقوق اهل بیت پیامبر(انفال، آیه ۴۱؛ شوری، آیه ۲۳)، حقوق اهل ذمه(آل عمران، آیات ۱۱۰ تا ۱۱۲؛ توبه، آیه ۲۹)، حقوق اهل کتاب(مائده، آیه ۵؛ حشر، ایات ۲ تا ۴)، حقوق بازماندگان میت(بقره، آیه ۱۸۰)، حقوق بدهکاران(توبه، آیه ۶۰)، حقوق بردگان(نساء، آیات ۲۵ و ۳۶)، حقوق ملت ها(نساء، آیات ۸۹ و ۹۰)، حقوق توبه کنندگان(نساء، آیه ۱۷؛ انعام، آیه ۵۴)، حقوق ثروتمندان(بقره، آیات ۲۷۸ و ۲۷۹)، حقوق حاجیان(حج، آیه ۲۵)، حقوق دایه و شیردهندگان(بقره، آیه ۲۳۳)، حقوق دشمنان(بقره، آیات ۱۹۰ و ۱۹۴؛ نساء ، آیات ۸۹ و ۹۰؛ مائده، آیات ۲ و ۸)، حقوق شریک(ص، آیه ۲۴)، حقوق طلبکار(بقره، آیه ۲۸۲)، حقوق فرزند(نساء، آیات ۹ و ۱۱ و ۱۲؛ طلاق، آیه ۶؛ تحریم، آیه ۶)، حقوق کارگران(توبه، آیه ۶۰)، حقوق کافران(ممحتنه، آیات ۸ و ۱۰)، حقوق کودک(بقره، آیه ۲۳۳؛ نساء، آیات ۷۵ و ۱۲۷)، حقوق مادر(طلاق، آیه ۶)، حقوق مجاهدان(انفال، آیه ۷۵)، حقوق مربی(اسراء، آیات ۲۳ و ۲۴)، حقوق مستضعفان(نساء، آیات ۷۵ و ۱۲۷)، حقوق مظلوم(نساء، آیه ۱۴۸؛ حج، آیه ۶۰) و مانند آن ها سخن به میان آمده است. این حقوق شامل حقوق مادی و معنوی است.

موسسه حقوقی امیدنوید اولین مرجع رسیدگی به مسائل ورزشی در ایران

با مشاوره به ورزشکاران، مربیان و باشگاه ها از حقوق آنان دفاع می نماید

و شما را با اساتید برجسته و تخصصی از حقوق ورزشی آگاه می نماید

منظور از حقوق ورزشی چیست؟
منظور ما از حقوق ورزشی مجموعه مقرراتی است که بر تمامی امور ورزش حاکم است اعم از ورزشکاران، مدیران فنی، تماشاگران، مدیریت های ستادی ورزش، پزشکان ورزشی، سازندگان لوازم ورزشی و فروشندگان لوازم ورزشی و بالاخره کارکنان سازمان‌های ورزشی. این یک تعریف کلی است یعنی مجموعه قواعد و قوانین حاکم بر کل ورزش.
ظاهراً مهم‌ترین بخش حقوق ورزش، قواعد و مقررات مرتبط با ورزشکاران و مسؤولیت های ناشی از حوادث ورزشی است؛
به طور کلی در همه‌ی کشورهای دنیا ورزش از حمایت های عمومی خاصی برخوردار است، چون اهداف ورزش در واقع تربیت نسل، برومندی، توانمندی، نشاط، سلامتی و بالاخره آماده سازی مهم‌ترین رکن توسعه یعنی انسان است و نباید از جنبه‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی آن به سادگی گذشت و به همین دلیل برای حمایت از این فعالیت و این نهاد، قوانین و امتیازات بسیار ویژه‌ای را در نظر گرفته‌اند. منتها شکل اعطای این امتیازات متفاوت است؛ گاهی به صورت قوانین صریح و گاهی به‌صورت ضمنی و گاهی هم در قالب رویه های قضایی عملیات ورزش از این امتیازات برخوردار می شود. ولی چون هدف ورزش به طور کلی در تمام دنیا همین مباحثی است که عرض کردم، حکومت‌ها هزینه‌ی آن را پرداخت می کنند و حوادث ورزش را از شمول حوادثی که در کوچه و خیابان اتفاق می افتد کاملاً جدا می کنند؛ هر چند از لحاظ نتیجه یکی باشند. چون در اینجا اهداف دیگری مدّنظر است.
حقوق ایران چگونه به این بحث پرداخته است؟
در ایران، در مورد صدمات ناشی از حوادث ورزشی درصورتیکه « مقررات رشته ورزشی نباید با موازین شرعی مغایرت نداشته باشد.» بنابراین ما در حال حاضر، در مورد عملیات ورزشی و حوادث ناشی از آن قانون خاص داریم که به موجب آن، این حوادث از امتیاز علل موجهه استفاده می‌کنند و مرتکب با رعایت شرایط مذکور در ماده قانونی هیچ گونه مسؤولیت اعم از کیفری و مدنی نخواهد داشت.
به عنوان مثال ماده قانونی مذکور، ناظر است به حوادث ناشی از عملیات ورزشی، تماشاگران مشمول این امتیاز نیستند، توهین و فحاشی عملیات ورزشی محسوب نمی شود تا از امتیاز مصونیت برخوردار باشد. تازه خود آن عملیات ورزشی که در هر ورزش مشخص است، در صورتی در شمول علل موجهه قرار می‌گیرد که دو شرط داشته باشد. یکی این که آن عملیات ورزشی در چارچوب مقررات خاص آن ورزش انجام گیرد؛ بنابراین اگر ورزشکاری در جریان عملیات ورزشی مرتکب خطا بشود و خطای او منتهی به قتل، ضرب و جرح شود، او مجرم است و مجازات می شود اما با رعایت مقررات هر حادثه ای اتفاق بیفتد، جرم نیست. یعنی در واقع ورزش مجوز انتقام‌جویی و خشونت نیست. ورزش وسیله سلامتی، برومندی و نشاط است. اگر ورزشکار لگد بزند و این لگد برخلاف مقررات باشد، مثل این است که این کار را در خیابان انجام داده است و تعقیب می شود.پس اگر در فوتبال یا هر ورزش دیگری ورزشکار در چارچوب مقررات اقدام کرد و طرف مقابل فوت کرد، مسؤول نیست. مثلاً فرض کنید یک کشتی گیری، حریفش را روی پل می برد و برابر مقررات، او را روی پل نگه می دارد، کشتی گیری که مقاومت می کند ممکن است قطع نخاع شود. ما برای مجری فن مسؤولیت قائل نیستیم؛ مشروط بر این که در چارچوب مقررات فنی اجرای فن کرده باشد. یا در فوتبال، به هنگام ضربات ایستگاهی، بازیکن اجازه دارد با تمام قدرت به توپ ضربه بزند. اگر توپ به حریف برخورد کند و منجر به فوت او شود، بازیکن مسؤول نیست؛ چون مطابق مقررات این عمل را انجام داده است.
حالا اگر مخالف مقررات‌ ورزشی ولی در حین عملیات ‌ورزشی صدمه‌ای به‌یک ورزشکار ‌وارد شود، وضعیت به چه منوال است ؟
فرض کنید در کشتی بعضی از فنون ممنوع اعلام شده است؛ اگر کشتی گیر مثلاً فن کلاته را اعمال بکند و منتهی به نقص عضو و مرگ بشود، جرم محسوب شده و مجری فن مجازات می شود و یا در همین فوتبال اگر ضربه ایستگاهی که باید با اجازه داور زده شود، بازیکن قبل از سوت ضربه بزند و به حریف اصابت کند، خطا است و نتایج مجرمانه‌اش هم گریبان‌گیر خاطی خواهد شد. مصونیت از مسؤولیت در ورزش شرط اولش رعایت کامل مقررات فنی همان ورزش است. و شرط دومش این است که این مقررات با موازین شرعی مغایرت نداشته باشد.
پس هیجانات و عصبانیت های ناشی از عملیات ورزشی که در حین مسابقات ایجاد می شود، دلیل موجهی برای مصونیت از مسؤولیت نیست. عصبانیت عملیات ورزشی نیست، بله؛ ورزشکار در جریان عملیات ورزشی ممکن است عصبی شود. اگر دچار هیجان شد و عمل خطا کرد، خطا است و باید مجازات شود. مثل این است که کسی به دیگری فحاشی کند، او عصبانی شود و فحاش را بکشد که باید او را قصاص کرد. ممکن است هیجانات موجب تخفیف مجازات بشود ولی هیجان مجوز ارتکاب جرم نیست.
بعد از بررسی مقررات مربوط به ورزشکاران، نوبت بحث از مدیران ورزشی است.
مدیران دو گروه هستند. یک عده مدیران فنی مثل مربیان، سرمربیان، و معلمین ورزش که این‌ها نظارت مستقیم بر فعالیت های ورزشکار دارند. این افراد بر حسب شرایط ذهنی، جسمی و مهارت‌های ورزشکار و نوع ورزش، وظایف خاصی دارند و به طور کلی موظفند قبل از شروع ورزش از سلامتی کامل ورزشکار اطلاع حاصل کنند و تناسب بین میزان فعالیت و توانایی ورزشکار را تنظیم کنند. ملزم هستند در فعالیت ورزشی حضور مستمر داشته باشند. موظفند علاوه بر حضور مستمر، مراقبت کافی کرده، از خطرات جلوگیری نمایند. موظفند کمک های اولیه را بدانند و به هنگام ضرورت آن‌ها را اعمال کنند. در واقع مربی ورزش مسؤول حفاظت از تمامیت جسمانی، روانی و حیثیتی ورزشکار است. مثلاً فرض کنید اگر داور ببیند بازیکنی فن خطا اعمال می کند و از اعلام خطا خودداری بکند و فن اجرا شود، هم ورزشکار و هم داور هر دو ضامند. یا اگر ناجی غریق محلش را ترک کند و برود و در غیابش کسی در استخر خفه شود، این‌ها ضامن‌اند. یعنی حضور، مراقبت، توجه به توانایی‌ها، بررسی شرایط جوی، همه‌ی این‌ها برای یک معلم ورزش ضروری است. اگر در هوای بسیار گرم بچه های مدرسه را مجبور به انجام فعالیت ورزشی کنند و دچار گرمازدگی شده و فوت کنند، معلم ضامن است. در بعضی از ورزش‌ ها که ما به آن‌ها ورزش های بسیار خطرناک می گوییم، مثل ژیمناستیک، مربی فقط باید یک ورزشکار را تحت مراقبت قرار دهد. حق ندارد که ده تا ورزشکار را هم زمان روی ده تا اسباب، مراقبت و کنترل کند. پس هر ورزش تابع شرایط و اوضاع و احوال مخصوص خودش است. مثلاً در مورد شنا، مساحت استخر، تعداد ورزشکار و تعداد ناجی غریق را آیین‌نامه مشخص کرده است. همچنین مربیان موظفند از وسایل ورزشی هم نظارت به عمل آورند؛ زیرا در مورد ایمنی وسایل ورزشی مسؤولیت دارند. در استخر باید در مواردی مثل آلوده نبودن و درجه حرارت آب و فضای اطراف استخر مراقبت شود که بررسی همه‌ی این‌ها به عهده‌ی سرناجی است.
دسته دوم مدیران، آن‌هایی هستند که با ورزشکار مواجه نیستند، بلکه مدیریت سخت افزاری ورزش را بر عهده دارند، مثل مدیر ورزشگاه. او مربی نیست ولی ملزم است به ایمنی تمامی اماکن ورزشگاه و تجهیزات آن توجه کند. باید بر سقف ها، برق، آب و همه‌ی تجهیزات ورزشگاه نظارت کامل داشته باشد و فضای ورزشگاه را محیطی امن و سالم، برای فعالیت‌های ورزشی نگه دارد. مثلاً اگر می بیند که سقف ورزشگاه در حال ریزش است و تعمیر نکند و سقف سقوط کند، به علت خودداری از انجام وظیفه، ضامن است. تجهیزات را باید به طور مرتب بازدید کند و در رفع اشکال آن‌ها بکوشد. در خصوص تعداد تماشاگران با توجه به ظرفیت ورزشگاه نظارت داشته باشد. فضای ورزشگاه را از لحاظ اخلاقی برای کودکان سلامت نگه دارد. بر کارمندان نظارت کامل داشته باشد. در واقع ورزشگاه محیطی است که والدین فرزندان خودشان را با اطمینان خاطر به دست مربی ورزش می سپارند و معلم ورزش امین مردم است، والدین امانتگذار هستند و تا زمان حضور کودکان در باشگاه، مربیان جانشین والدین‌اند و وظایف آن‌ها را برعهده دارند.
اشخاص مختلفی از جمله مدیر ورزشگاه، نیروی انتظامی و… می تواند ضامن باشند. این قضیه برمی‌گردد به صورت‌جلسه هایی که در آن تقسیم وظایف شده است. اگر چنین چیزی نباشد، در درجه اول مسؤولیت با مدیر ورزشگاه است. ولی در مسابقات بزرگ معمولاً یک دستورالعملی است که هر بخشی از مدیریت ها مسؤولیت مشخصی دارد و در صورت وقوع حادثه، باید بررسی شود که علت وقوع حادثه چه بوده است؟ مثلا حادثه جهت خروج ضروری از محیط ورزشی… دیر بازکردن درها بوده، یا تعداد درهایی که باید باز می شده کم بوده که موجب هجوم شده است؟ نکات متعددی در وقوع یک حادثه می‌توانند نقش داشته باشند. بنابراین به طور کلی نمی شود گفت مدیر ورزشگاه مسؤول است. باید بررسی شده و تقصیر افراد محرز شود.

راجع به تماشاگران باید گفت که وقتی آن‌ها وارد ورزشگاه می شوند، به‌طور کلی حوادث طبیعی ناشی از روی‌داد ورزشی را می پذیرند. یعنی کسی که بلیط می خرد ودر قسمت تماشاگران می نشیند، پذیرفته است که ممکن است توپی سرگردان به او اصابت کند. اما با این حال مدیریت ورزشگاه در قبال آن‌ها مسؤول است یعنی باید جایگاه ها ایمن باشد. ما شاهدیم که در نقاط مختلف دنیا، گاهی جایگاه سقوط می کند و چند صد نفر کشته می شوند. در این‌جا مسؤول، مدیر ورزشگاه است که باید با بازدیدهای دوره ای از این حوادث، جلوگیری می کرده است. پس یکی وظایف حمایتی است که باید از تماشاگران در ورزشگاه به عمل بیاوریم. حوادث بیرون ورزشگاه به حقوق ورزش ارتباطی ندارد. مثلاً فرض کنید مشکلات ناشی از تردد اتومبیل ها و خساراتی که به وسایل نقلیه عمومی وارد می شود به جامعه‌ی ورزش و درنتیجه حقوق ورزش مربوط نیست. تماشاگران از وقتی که داخل ورزشگاه می شوند، موضوع حقوق ورزش واقع می‌شوند. به هنگام مسابقات بزرگ، حضور آمبولانس نه تنها برای ورزشکاران، بلکه برای تماشاگران هم ضروری است تجهیزاتی که در ورزشگاه است مثل آب بهداشتی باید مورد توجه واقع شود. پس اگر در ورزشگاهی به این امر توجه نشده و تماشاگران به خاطر استفاده از آب غیر بهداشتی مسموم شوند، مدیریت ورزشگاه ضامن است. مسؤول برگزاری مسابقه باید جواب‌گو باشد. تماشاگر اجازه دارد که در ورزشگاه تیم خودش را تشویق کند، ولی به هیچ وجه در قبال تخلفات مجرمانه اش از مصونیتی برخوردار نیست. توهین کردن، پرتاب سنگ، پرتاب نارنجک، ضرب و جرح، این‌ها همه اعمال مجرمانه است؛ چه در ورزشگاه و چه در بیرون. یعنی تماشاگر فقط درچارچوب مقررات اجتماعی مجاز است تشویق بکند. بنابراین به کاربردن اصطلاحات موهن، فحاشی و الفاظ رکیک بدون تردید جرم بوده و مرتکب قابل مجازات است. صرف آمدن به ورزشگاه هرگز به معنی مصونیت از این گونه مسؤولیت‌ها نیست.

ببینید ورزشگاه یک مکان عمومی است که مقررات خاصی راجع به زنان، در مورد آن جاری نیست. اماکن عمومی جاهایی مثل سالن‌های تئاتر و سینما، سالن اجتماعات، رستوران‌ها، ورزشگاه‌ها و… هستند. آیا رفتن زنان به سالن‌های سینما ممنوع است؟ زن‌ها و دخترها تنها هم به آنجا می‌روند. تازه سینما تاریک هم هست. چرا ورود زنان به آنجا آزاد است و چرا در ورزشگاه‌ها، اگر ما مکان مخصوصی برای بانوان تهیه کنیم که شأن آن‌ها رعایت شود، حضور بانوان ممنوع است؟ چه بسا که همسر، خواهر و یا مادر ورزشکارند و یا نه؛ شهروند عادی که تمایل دارند مسابقه را از نزدیک تماشا کنند. می‌خواهم این مطلب را عرض کنم که اگر حضور تماشاگران خانم با این شرایط، یعنی در مکان‌های مخصوص و در ورزش¬هایی که پوشش ورزشکاران نامناسب نیست، در ورزشگاه¬ها مهیا شود، چه مشکلی به وجود می¬آید. مسابقات فوتبال را به طور زنده و مستقیم از تلویزیون جمهوری اسلامی پخش می کنیم. پس معلوم است که این پوشش خلاف شرع نیست. ضمناً فاصله‌ی سکوهای تماشاگران تا ورزشکاران زیاد است و در سال های گذشته خانم ها به تماشای مسابقات والیبال و بسکتبال هم می رفتند که پوشش آن ورزشکاران با پوشش فوتبالیست ها تفاوت چندانی ندارد. اگر حضور بانوان با توجه به این شرایط بازهم مشکل شرعی دارد که همه باید تسلیم شرع باشیم. نکته دیگر این است که بعضی‌ها استناد می کنند به بدآموزی. سؤال می کنم که پس به چه دلیل اجازه می دهند بچه های چهار  پنج ساله به ورزشگاه بروند؟ آن‌ها آسیب پذیرترند یا مثلاً یک خانم سی‌وپنج ساله؟ باید به این موضوع هم توجه کرد که خانم ها بیش از نیمی از جمعیت کشورند و ورزشگاه ها یکی از محل های تفریحی است که در کشور وجود دارد. حداقل از خیلی دیگر از اماکن عمومی، سالم‌تر است و تازه حضور خود خانم ها در آنجا به تجربه می تواند موجب تلطیف و تعدیل خشونت ها بشود. وقتی که در ورزشگاهی که بیست هزار نفر تماشاگر دارد و پنج هزار نفر آن با خانواده‌اشان هستند، ایرانی مسلمان رعایت حرمت خانم ها را می کند؛ همان‌طور که در سایر جوانب هم این اتفاق می‌افتد.

ورزش از خطرناک‌ترین فعالیت‌های اجتماعی است و بسیاری از حوادث آن غیر قابل جلوگیری است، ولی بخشی از حوادث آن ناشی از نقص وسایل ورزشی است. اگر حادثه، ناشی از وسایلی مثل بارفیکس، وزنه، دوچرخه و… باشد، هم سازنده و هم فروشنده مسؤولند. در عین حال خریدار هم اگر مدیر ورزشی باشد یا معلم ورزش باشد و به رغم اطلاع از این اشکالات، به خاطر مثلاً صرفه جویی، وسیله‌ی غیر مرغوب بخرد و مثلاً به خاطر شکستن میله بارفیکس ورزشکار سقوط کرده و فوت بکند، همه‌ی این افراد بر حسب مورد، ضامن و پاسخگو هستند. وسایل ورزشی را باید مطابق استانداردهای علمی بفروشند و شرایط استفاده از آن را به مصرف کننده به طور کامل ابلاغ کنند. مثلاً در بروشورهایی اعلام کنند که حداکثر وزنی که این میله بارفیکس تحمل می‌کند، یک‌صد کیلوگرم است که افراد سنگین‌تر از آن استفاده نکنند.
آیا رجوع شهروندان به دستگاه قضایی در ایران به علت حوادث ناشی از نقص وسایل ورزشی، تناسب خاصی با حجم عظیم این‌گونه حوادث در کشور دارد یا خیر ؟
بله در حال حاضر به علت رشد فرهنگی که در زمینه‌ی ورزش وجود دارد، مثل سابق نیست که هر حادثه‌ای که اتفاق افتد، والدین فکر کنند که طبیعی است. در حال حاضر، پرونده های زیادی در مراجع قضایی داریم. مثلاً بچه‌ای که در استخر غرق می شود، والدینش اعلام شکایت می‌کنند. ناجی، سرناجی، مدیر ورزشگاه، همه احضار می‌شوند و به حبس و پرداخت دیه محکوم می‌شوند. بحث شکایت در واقع بستگی به میزان آگاهی و فرهنگ زیان دیده دارد. اشخاص ممکن است آگاهی های حقوقی نداشته باشند، نمی دانند که حقشان را چگونه باید اعمال کنند. وقتی که این گونه اطلاع رسانی‌ها صورت بگیرد و ما به مردم بگوییم که تولید‌کنندگان وسایل ورزشی در مقابل شما ضامنند، هم فروشندگان و سازندگان حواسشان راجمع می‌کنند و هم شهروندان به حقشان آگاه می‌شوند و اعلام شکایت می‌کنند. این اطلاع‌رسانی از حقوق ورزش است.

یکی از موارد حقوق شهروندی، این است که جامعه را به حقوق خودش آشنا کنیم که شما در قانون اساسی چه حق و حقوقی داری و چگونه باید از آن دفاع کنی.

“دوپینگ” یعنی استفاده‌ی ورزشکار از مواد شیمیایی غیرمجاز. این عمل تا زمانی که در محدوده‌ی غیر مسابقات انجام بگیرد وارد در حقوق ورزشی نیست. استفاده از مواد شیمیایی نیروزای غیر مواد مخدر به‌طور کلی جرم نیست اما وقتی نوبت به مسابقه و رقابت جوانمردانه می‌رسد، دوپینگ می‌شود یک اقدام ناجوانمردانه. این اقدام که ضد اخلاق ورزشی است متضمن ضمانت اجراهای انضباطی ورزشی است؛ یعنی محرومیت از مسابقات، پرداخت جریمه و مانند آن. در حال حاضر در کشور ما مثل بسیاری از کشورها دوپینگ جرم محسوب نمی‌شود اما یک عمل مخالف مقررات و اخلاق ورزشی است که برایش ضمانت اجرای ورزشی در نظر گرفته‌اند.
اما در مورد این مسأله که دوپینگ چگونه انجام شده است، گاهی اوقات ورزشکار خودش رأساً این کار را انجام می‌دهد که در این صورت خودش فقط ضامن است.ولی گاهی اوقات ممکن است که این عمل را به هدایت پزشک تیم و یا مربیان انجام دهد که در چنین صورتی اگر ثابت شود آن‌ها هم دست اندرکار بوده‌اند، مقررات ضمانت اجرایی در مورد آن‌ها نیز اعمال می‌شود. اما اگر ورزشکار به خاطر دوپینگ صدمه ببیند، در این صورت اگر خودش رأساً اقدام کرده باشد که کسی ضامن نیست و اگر پزشک تیم او را هدایت کرده باشد، ممکن است که به اتهام ارتکاب جنایت به شکل تسبیب و یا سبب اقوی از مباشر مجازات شود.

موسسه حقوقی امیدنوید اولین مرجع رسیدگی به مسائل ورزشی در ایران

با مشاوره به ورزشکاران، مربیان و باشگاه ها از حقوق آنان دفاع می نماید

و شما را با اساتید برجسته و تخصصی از حقوق ورزشی آگاه می نماید