پس از احصا و شناسایی نیازها و مشکلات قانون پیشین چک، در سال ۱۳۹۷ قانون جدید چک توسط نمایندگان مجلس تدوین و به بانک مرکزی برای اجرا ابلاغ شد. در همین راستا بانک مرکزی اقدامات لازم در زمینه اجرای قانون جدید چک را اجرا گذاشته و به مشتریان اطلاع رسانی کرده است.
به گزارش ایسنا، مشتریان شبکه بانکی که با چک سروکار دارند باید از رویه‌های اجرایی مربوط به آن آگاهی کامل داشته باشند. برای آگاهی از این رویه‌ها، سوالات متداول زیر با تواتر زمانی مراجعه به شعبه برای دریافت وجه چک تا درخواست صدور گواهی عدم پرداخت، مسدودی حساب صادرکننده چک برگشتی به میزان مبلغ کسری چک و نحوه پیگیری، رفع سوءاثر از سوابق چک های برگشتی و روش‌های آن، رفع مسدودی، نحوه اطلاع رسانی مسدودی وجوه حساب‌های صادرکننده چک و نحوه استعلام این مبالغ از سوی بانک مرکزی اعلام شده که در ادامه می خوانید.
هنگام مراجعه به بانک اگر حساب صادرکننده چک به اندازه مبلغ چک موجودی نداشت دارنده چک چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
اگر موجودی حساب صادرکننده چک کافی نبود دارنده چک می‌تواند از بانک درخواست کند هر مقدار موجودی حساب جاری صادرکننده چک را به ایشان پرداخت کند.
همچنین براساس دستورالعمل حساب جاری مصوب شورای پول و اعتبار، اگر موجودی حساب جاری شخص صادرکننده چک موجودی نداشت بانک ملکف است سایر حساب‌های شخص را بررسی و در صورت وجود موجودی آن را به دارنده چک بپردازد.
در مرحله آخر و در صورت عدم کفایت مجموع مبالغ موجود در حساب‌های شخص نزد بانک صادرکننده چک به درخواست دارنده چک گواهینامه عدم پرداخت به میزان کسری مبلغ چک صادر می‌شود.
برای مثال اگر شخصی چکی به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال کشیده باشد و موجودی حساب جاری ایشان ۴۰ میلیون ریال باشد بانک به تقاضای دارنده چک مکلف است مبلغ ۴۰ میلیون ریال را برداشت کرده و به ذینفع پرداخت کند. همچنین اگر در سایر حساب‌های شخص (قرض‌الحسنه پس‌انداز، حساب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و حساب‌سرمایه‌گذاری بلندمدت) نزد همان بانک مبلغ ۵۰ میلیون ریال باشد این مبلغ نیز پرداخت می‌شود. با این حساب مجموع مبالغ (۴۰+۵۰) پرداخت‌شده معادل ۹۰ میلیون ریال است و برای ۱۰ میلیون ریال باقی‌مانده از مبلغ چک نیز بنا به درخواست دارنده، گواهینامه عدم پرداخت صادر می‌شود.
پس از صدور گواهینامه عدم پرداخت به چه صورت عمل می‌شود؟
در قانون جدید چک، بعد از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه مراتب را به صورت برخط به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. پس از گذشت بیست و چهار ساعت، تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری حسب مورد مکلفند تا زمانی که از چک برگشتی رفع سوء اثر نشده است، محدودیت‌های زیر را نسبت به صاحب حساب و امضاکننده چک برگشتی اعمال کنند:
الف- عدم امکان افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید؛ حتی صدور المثنی/ تمدید تاریخ اعتبار کارت/ کارت اعتباری و تسهیلات خرد
ب- مسدود شدن وجوه تمام حسابها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری موجود است به میزان کسری مبلغ چک؛ در این زمینه اولویت مسدود شدن حساب ها با بانک‌ها و موسسات اعتباری خواهد بود که مجموع موجودی حساب‌های سپرده متناظر (ریالی یا ارزی) صادرکننده چک نزد آنها بالاترین رقم باشد. در خصوص نحوه انتخاب حساب‌های سپرده، اولویت به ترتیب با حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، سپرده سرمایه‌گذاری بلندمدت، سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز و سپرده قرض‌الحسنه جاری صادرکننده چک است.
همچنین پس از گذشت ۲۴ ساعت از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، وجوه حساب‌های افراد به میزان مبلغ کسری چک مسدود می‌شود. در واقع مهلت ۲۴ ساعته توسط قانونگذار برای تامین موجودی حساب چک قبل از اعمال اقدامات تنبیهی در نظر گرفته شده است.
ج- عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی
د- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
در صورت برگشت خوردن یک برگ چک، آیا امکان ثبت سایر برگ‌های آن دسته چک در سامانه صیاد وجود دارد؟
خیر. با توجه به مفاد ماده (۲۱) مکرر قانون صدور چک، تا زمان رفع سوءاثر از چک برگشتی، صدور چک جدید، از ناحیه صاحب حساب و امضاکنندگان چک برگشتی مزبور، ممنوع می‌باشد.
چاپ کد رهگیری بر روی گواهی عدم پرداخت اجباری است؟
بله. در ماده (۴) اصلاحی قانون صدور چک، برای بانک تکلیفی مبنی بر درج فوری کد رهگیری بر روی گواهینامه عدم پرداخت پیش‌بینی شده است. انجام این تکلیف قانونی، از زمان لازم‌الاجرا شدن قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب ۱۳/۸/۹۷ برای بانک‌ها الزامی است.
با توجه به صدور گواهی عدم پرداخت به علت مغایرت اطلاعات برگه چک با سامانه صیاد، آیا این موضوع به عنوان سوء سابقه برای صادرکننده چک لحاظ می شود؟
بله. مغایرت اطلاعات نسخه کاغذی با اطلاعات سامانه‌ای چک، از مصادیق اختلاف در مندرجات چک (موضوع ماده ۳ قانون صدور چک)، محسوب شده و در صورت درخواست دارنده (وفق مواد ۴، ۵ و ۵ مکرر قانون صدور چک)، منجر به برگشت چک و ثبت سوءاثر در سامانه یکپارچه بانک مرکزی خواهد شد.
آیا ذینفع چک می‌تواند پس از مسدودی مبلغ کسری چک، مبلغ را از بانک طلب کند؟
خیر. این موضوع نیازمند فرآیند قضایی و حکم دادگاه است. دارنده چک برگشتی می‌تواند با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قوه قضاییه مراجعه و صدور اجراییه از دادگاه را درخواست کند.
در زمان برگشت چک آیا همه حساب‌های فرد مسدود می‌شود؟
حساب مسدود نمی‌شود بلکه مبالغ موجود در حساب‌های صادرکننده چک برگشتی به میزان مبلغ کسری چک مسدود می‌شود. برای مثال اگر چک شخصی به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال در بانک A برگشت بخورد، مبالغ موجود در حساب‌های وی در سایر بانک‌ها مجموعا به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال مسدود می‌شود. در این صورت مازاد موجودی حساب فرد قابل برداشت است و شخص می‌تواند از آن مبلغ استفاده کند.
زمانی که حساب صادرکننده چک برگشتی در یک بانک مسدود شود رفع مسدودی چگونه انجام می‌شود؟
رفع مسدودی حساب شخص منوط به رفع سوءاثر از سوابق چک‌های برگشتی است.
چنانچه موجودی حساب، بر اساس بند “ب” ماده (۵) مکرر (به دلیل غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک) مسدود گردد، رفع انسداد، حسب دستور قضایی و یا رفع سوءاثر از چک، بر اساس تبصره (۳) ماده (۵) (روش‌های شش‌گاه رفع‌سوءاثر چک) قانون صدور چک به عمل خواهد آمد.
چنانچه حساب صادرکننده، در اجرای ماده (۱۴) قانون صدور چک (صادرکننده یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها با تصریح به اینکه چک مفقود یا سرقت یا جعل شده یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرایم دیگری تحصیل شده می تواند کتبا دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد)، مسدود شده باشد، حسب تبصره‌های (۱) و (۲) ماده اخیرالذکر، در صورت انصراف دستور دهنده (دستور عدم پرداخت) یا تعیین تکلیف در مرجع قضایی و یا عدم تسلیم گواهی تقدیم شکایت در مرجع مرجع قضایی ظرف مدت یک‌هفته، به بانک، از حساب رفع مسدودی به عمل خواهد آمد.
رفع سوءاثر از سوابق چک های برگشتی اشخاص با چه روش‌هایی ممکن است؟
براساس قانون صدور چک و قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب سال ۱۳۹۷ و بخشنامه‌های صادره بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تمام امور مربوط به رفع سوءاثر از چک‌های برگشتی اشخاص صرفاً از طریق شعب و واحدهای تابعه بانک‌ها و به صورت ذیل امکانپذیر است:
ـ واریز کسری مبلغ چک به حساب جاری نزد بانک عهده و ارائه درخواست مسدودی به مدت یک‌سال:
در صورتی که حساب جاری مشتری نزد شعبه مفتوح و توسط مراجع قضایی مسدوه نشده باشد، بانک مکلف است ضمن مسدود کردن مبلغ مذکور تا زمان مراجعه دارنده چک و حداکثر به مدت یک‌سال، ظرف مدت سه روز، واریز مبلغ را به شیوه‌ای اطمینان‌بخش و قابل استناد به اطلاع دارنده چک برساند.
توضیح: هر صورت ارائه یا احراز هر یک از سایر شیوه‌های رفع سوءاثر چک (روش‌های ذیل)، بانک موظف به رفع مسدودی از وجوه مسدودشده است.
ارائه فیزیک چک برگشتی: مشتری فیزیک چک برگشتی را به بانک ارائه و بانک در قبال آن به وی رسید تحویل می کند.
ارائه رضایت‌نامه محضری دارنده (ذی نفع) چک به بانک: در صورت عدم امکان ارائه فیزیک چک برگشتی به بانک بنا به دلایلی نظیر مفقود شدن، به سرقت رفتن و سوختن، ذینفع چک (شخصی که گواهینامه عدم پرداخت وجه چک به نام او صادر شده است) می‌تواند با حضور در دفترخانه اسناد رسمی، ضمن اذعان به عدم واگذاری چک به ثالث، رضایت خود را نسبت به متشری اعلام کند. در این صورت، بانک با دریافت رضایت‌نامه مزبور، نسبت به رفع سوء اثر از چک مورد نظر اقدام می‌کند.
تبصره: چناچه ذینفع چک شخص حقوقی دولتی و یا نهاد عمومی غیردولتی باشد، می‌تواند با ارائه نامه رسمی، رضایت خود را اعلام کرده و بانک با دریافت رضایت‌نامه مزبور، نسبت به رفع سوء اثر از چک مورد نظر اقدام می‌کند.
ارائه نامه رسمی از مرجع قضائی یا ثبتی ذی‌صالح مبنی بر اتمام عملیات اجرایی در خصوص چک. ارائه نامه از مرجع ثبتی ذی‌صالح موضوع ماده ۳۸۱ «آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی» مبنی بر اجرای چک (با ذکر مشخصات اصلی چک) و لزوم رفع سوءاثر از آن.
ارائه حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه صاحب حساب در خصوص چک.
سپری شدن مدت سه سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت مشروط به عدم طرح دعوای حقوقی یا کیفری در خصوص چک توسط دارنده.
توضیح ۱: بانک موظف است اطلاعات مربوط به گواهینامه عدم پرداخت صادره را بلافاصله پس از برگشت چک به سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی ارسال کند.
توضیح ۲: بانک مکلف است بنا به درخواست مشتری و به منظور آگاهی وی از سوابق چک‌های برگشتی خود در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی، اقدام به ارائه صورت کامل تعداد و مشخصات چک‌های برگشتی وی با درج تاریخ برگشت چک کند.
پس از برگشت چک و مسدودسازی حساب مراتب در اینترنت‌بانک، موبایل‌بانک و … به اطلاع صادرکننده چک می‌رسد. همچنین پیامکی حاوی اطلاعات مسدودسازی وجوه حساب ناشی از برگشت چک برای صادرکننده توسط بانک مربوطه ارسال می‌شود.
نحوه اطلاع‌رسانی در زمان رفع مسدودی به چه صورت است؟
پس از رفع سواثر از چک برگشتی و انجام فرایند رفع مسدودی، مراتب در اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک به اطلاع فرد خواهد رسید. همچنین پیامک اطلاع‌رسانی توسط بانک مربوطه درخصوص رفع مسدودی نیز به انضمام اطلاعات لازم (حاوی مبلغ، حساب و بانک مربوطه) برای فرد ارسال می‌شود.
آیا امکان استعلام مبالغ مسدود شده حساب ها بابت چک برگشتی وجود دارد؟
صادرکنندگان و ذینفعان چک برگشتی می‌توانند با مراجعه به سایت بانک مرکزی به نشانی www.cbi.ir، در قسمت فوتر (پانوشت) وب سایت (https://www.cbi.ir/InquiryMahCheque/۲۳۵۸۶.aspx)، از بخش «استعلام مبالغ مسدود شده حسابها بابت چک برگشتی» از مبالغ مذکور آگاهی یابند.
صادرکنندگان و ذینفعان چک برگشتی پس از مراجعه به صفحه فوق‌الذکر و با وارد کردن اقلام اطلاعاتی شامل کد ملی یا شماره تلفن همراه صاحب حساب/امضاکننده/ذینفع، می‌توانند از دو شیوه «اطلاعات چک» و «کد رهگیری چک برگشتی» نسبت به استعلام مبالغ مسدود شده حسابها بابت چک برگشتی اقدام کنند.
در این صفحه اطلاعاتی شامل شناسه حکم، شماره شبا حساب، مبلغ مسدودشده، تاریخ های مسدودی و رفع مسدودی و وضعیت فعلی حساب ارائه می شود. وضعیت های حساب شامل مسدودشده (وجه مربوطه غیر قابل برداشت می باشد)، رفع مسدودشده (وجه مربوطه قابل برداشت توسط صاحب حساب است) و یا در حال انجام عملیات (در حال پیگیری رفع مسدودی توسط بانک مربوطه) است.
محرومیت‌های ناشی از چک برگشتی در چه مواردی اعمال نمی‌شود؟
در مواردی که یکی از دلایل برگشت چک شامل ماده ۱۴ قانون اصلاح قانون صدور چک باشد این محرومیت‌ها اعمال نمی‌شود. چک‌های مشمول ماده ۱۴ چک‌هایی است که صادرکننده چک یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها با تصریح به این که چک مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگری تحصیل گردیده می‌تواند کتباً دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد. بانک پس از احراز هویت دستور دهنده از پرداخت وجه آن خودداری خواهد کرد و در صورت ارائه چک بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر علت اعلام شده صادر و تسلیم می‌کند.
